Famullija e Pejës

Historianët më të shquar, e ndër ta edhe dr. Gaspër Gjini pohojnë se Peja si vend me katolikë Shqipatrë përmendet në vitin 1584. Para dhe pas kqtij viti në rrethin e Pejës i gjejmë Kelemndasit në Rugovën Katolike. ( Rugova u islamizua pas vitit 1820).

Pas shume zbulimeve dhe përsekutimevë turko-otomane në Pejë gjenden shume pake katolikë, kurse rrethi i saj kishte mjaft LARAMANA, ose të krishterë të fshehur, të cilët nëpër shtëpit e veta mbaheshin si katolikë kurse pranë otomanevë si musliman. Një ringjallje ndër te krishtëre e laramana të fisit Gashi, Bytyqi, Krasniqi, Berisha e tjerë shifet në kohë të misionarit P. Pjetër nga Vikovaro. Ishte ky nje franceskan i zëllshem dhe i pathyeshëm në veprimtari për nderë e lavd të Zotit.

I ndihmuar nga kryepeshkopi Pjetër Karagiqi u bëri pasi të tër fshatrave të banuara me të krishterë dhe laramana. Pas informatava të gjata dorzuar Kryepeshkopit te Shkupit u konstatua së në rrafshin e Pejës gjendëshin më së 50 fshatra të krishtëre, duke mos përfshirë Malësinë.

Kështu u diktoj nevoja që Peja të shpallet Famulli. E shtyer bga lutja e kryepeshkopit P.Karagiq, Kongregata Shenjte De propaganda Fide me 1701 Pejen e shpalli famulli qënder misionare të cilës i përkasin Peja më fshatrat e afërta 50 fshatra tjerë të Campus Merulae - ose të Kosovës.

Petrus a Vikovare ishte famullitari i parë me dy ndihmësa të tjerë, të cileve nuk u përmenden emrat. Në kohë të rilindjes kombetare shihet edhe një rilindje kishtare në Kosovë. Në vitin 1845 u shpallën haptas si të krishterë dhe 70 shtëpi të rrethit të Pejës.

Shkolla shqipe në Pejë

Punimi i të shkelqyerit dr. Jashar Regjepagiq, Zhvillimi i arsimit dhe sistemit shkollor të kombësisë shqiptare në teritorin e Jugosllavisë së sotme deri ne vitin 1918, Prishtinë 1970 meriton levdata, si sa e sa libra të tjera mbi historinë e lavdishme të popullit tonëqë ende është e pa ndritur pazbuluar kundrejtë të huajve që e shtremëronin.

Këtu dëshiroj te theksoj dhe ta shtoj nje rresht te aritë në librin e paraqitur se në vitin 1872 nën pullazin e kishës në Pejë gjindet shkolla shqipe, ku mësonin vajzat dhe mëshkujt. Mësues ishin: Dom Ndue Bytyqi dhe Dom Mark Sop-Maior. Me 1884 Dom Ndue Bytyqi u emrua famullitarë në Shkup, kurse Dom Mark Sopi-Maior u transeferua në Lëtnicë.

Këta i trashigoi një pishtar tjetër prizrenas Dom Mikel Tarabulluzi mësues i shkollës së parë shqipe në Stubëll (1896). Shkolla vazhdoi jeten gjeri pas luftës së I botërore. Mungesa e priftërve dioqezanë e shtyri Kryepeshkopin Pashk Trokshin që në vitin 1985 të iu dorëzoi rishtas etërve Franceskan famullin e Pejës. Kështu koncili i III Shqiptar i mbajturë në Shkodër në muajin majdhe qershor te vitit 1895 e miartoi vendimin e Krypeshkopit të Shkupit dhe këtë famulli më të tëera fshatratë që sotë e perbëjnë Zllakuqanin dhe Glogjanin e morën nën kujdei Franceskanët e Shkodrës. ( Cfr. Con . Alb. III, pag. 54, cap. III, De Pat. Missionaribus).

Fmullitari i parë Franceskan ishte At Lorenc Mazreku-Mitroviq dhe ndihmës At Engjëll Palaj OFM; që të dy nga Janjeva. Etërit Franceskan shërbyen gjer në mbarim të luftës së dytë botërore. Përpara kisha ishte në Jarinë. At Lorenci e vendosi kishën dhe konakun në vendin e sotshëm. Konaku, i cili ende sot gjendet në shkatrrim e sipër, u ndertua nga At Lorenci M. në vitin 1902, në të cilin mund të banonin edhe 12 Franceskaj. Atëherë ishte bjë ndër shtëpitë më moderne në qytet. Një vit më vonë At Lorenci u emrua epror i kuvendit Shën Jozefi në Shkodër ku qendroi për 17 vjet.

Pastaj u kthye rishtas në Pejë ku edhe u varros në anën e maj të kishës. P. Engjëll Palaj u varros nën elterin e Shna Ndout, ku ende sot pushon. Si arriti në Pejë, At Lorenci ia filloi punës në Glogjan dhe si kujdestsr e vendosi P. Filip Palaj-n. Përvq shtëpisë që e kishte ndertur me 1902, pas kthimit nga Shkodra At Lorenci e shifte të nevojshme edhe një kishë.

Pa paraparë aspak, Zoti i bekoj planët e tija dhe Mons. Janez Gindovci-Kryepeshkopi i Shkupit e luti At Lorencin ta përcjell si sekretar në Kongresin Euharistik ne Chicago ( SH.B.A). Ai me pëlqimin e të Parëve Franceskan e pranoi ftesen e peshkopit duke i u bërë përcjellës në këtë kongres që u mbajtë në vitin 1925. Shqiptarëve të Amerikësiu paraqiti nevojat e famullisë së Pejës, nga të cilët i fitooi 500 dollarë. Posa u kthye nga Amerika ia filloj punës dhe me 17 korrik 1927 e bekoi gurin e parë të kishës së sotme. Me 1928 kisha e re ishte nën pullaz dhe me 4 tetor krejtësishte e rregulluar.

Për të parën herë u cua mesha dhe u bekua kisha ditën e Shën Franceskut, me 4 tetor 1928. Kishën e bekoi At Loren Mazrreku OFM.( Cfr. Le Missioni Francescane dei Frati Minori, Roma, 1932, Nr.4, fq. 134-136).

Në vitin 1977 imzot Nikë Prela-ipeshkëv, gjatë qendrimit të tij në Pejë, për ti ndihmuar Dom Rrokut të smurë, e rindërtoi pullazin e dëmtuar të kishës. Pritët që të ngitët kumunarja e re, sipas planit urbanistik, që At Lorencit i mbeti pa kryer.

Statistika

Në vitin 1905 në Pejë gjenden 40 familje katolike, pa i numruar edhe 291 shtëpi te fshatrave për rreth. Pas Luftës së Parë Botërore i ka 276 besimtarë, kurse me 1937 i kishte 344 katolik shqiptarë. ( Cfr. Shematizmat e cituara të Kishës në Jugosllavinë e vjetë).

Sipas statistikës se sotme te bërë nga i nënshkruari, sot famullia e Pejës i ka 189 familje katolike, qe i përfshin Raushiqin ( 1 familje) dhe Vitomiricën (2 familje), më 1500 besimtarë katolikë, dy familje janë të kombësisë kroate. Me rastin e ketij 50 vjetori, me 4 qershor janë krezmuarnga dora e imtot Nikë Prelës 96 vetë. Për të rinjët kroat është mbajtur mësim i poscem në gjuhën kroate.

Pëevëc shkollës shqipe ekzistonte edhe:Shoqëria Mariane, Shoqëria Antonianedhe treti urdhër i Shën Franceskut. Me 31 maj 1978 famullia e Shen Katarinës në Pejë i është kushtuar fale Zonjës së Bekuar. Kështu, sipas dëshirëssë Zonjës së Fgatimës, tash e mbas për amshim kjo famulli është e Nënës Qiellore.

Famullitarët: 1895- 1978

1. At Lorenc Mmzrreku OFM-famullitar: 1895-1902 At Engjëqll Palaj-Sopaj OFM-dihme 10. At Engjell Palaj OFM-famullitar: 1903-1911 At Gjon Blushaj OFM- ndihmës At Augustin Gllasnovic-Shala OFM-ndihmës At Filip Palaj OFM-ndihnës 11. At Klement Miraj OFM-famullitar: 1911-1919 At Filip Karamantic OFM-ndihmës At David Pepa OFM-ndihmës 12. At Lorenc Mazrreku OFM-famullitar: 1919-1943; At Filip Palaj OFM-ndihmës 13. At Engjëll Palaj-Sopaj OFM-famulliatr: 1943-13. 06. 1943 14. At Bernard Llupi OFM- famullitar: 1943-1946 At Bernard Ll. Ishte famulliatr i mbramë franceskan në Pejë. 15. Dom Fabijan Ciril-famullitar: 1948-1953 16. Dom Alojz Turk-vicarius: 6.01. 1954-17.06.1954 17. At Grašelj Stanko SJ-fasmullitar: 1945-1957 18. At Secnik SJ-20.03.1957-15.08.1957 19. Ciril Bujak- famullitar: 1957-1958 20. At Martin Tkavac CM-famullitar: 29. 06. 1958-15. 08. 1958 21. Mons. Marjan Gllasnoviq-Shala-famullitar: 1.11. 1958- 5. 09. 1970 22. Dom Rrok Matej-famullitar: 20. 10. 1970 23. Dom Gjergj Gjergji-vicarius adjutor: 17. 12. 1977

Dom Rrok Matej Famullitar Rroku lindi në Gjakovë me 27 gusht 1905, nga i ati Gjoni dhe nëna Suzana. E pagëzoi me 28 gusht Dom Toma Glasnovic. Prindërit u shperngulen në Shkup, ku Dom Rroku u rrit. Me endje tregon se si e ka pa duke ikurte mbaramin ushtar të Hyjretit (1912) duke ardhur dy ushtarë të ushtris serbe. Filloren e kreu në atdh, kurse gjimnazin dhe filozofinë në Shkodër. Për arsye te ngjarjeve politiketeologjin e kreu ne Sarajevë dhe u shugurua meshtar në Prizren më 8 shkurt 1931. Mëshen e parëia paraqiti Hyut gjithashtu në Prizren më 15 po te njetit muaj. Shërbeu si ndihmës në Prizren prej: 15. 02- 07.09 1931. Famullitar ne Novoselllë, prej më 9. 09. 1931-3. 05. 1933; në Gjakovë prej 4.05. 1933-29.09.1936; rishtas në Novosellë gjer me 27. 12. 1937; pastaj në Letnicëgjer me 22. 03. 1939; rishtas në Novosellë gjer me 29.06.1943. Prej 1.07.1943-11.10.1961, ishte famullitar ne Prizren dhe në Gusi (RF e malit zi ) prej 12.10.1961-29.06. 1969. Pas vdekjes se Mons. Marjan Glasnoviq me (6.09. 1970), me 22. 10 1970 u emruas famullitar në Pejë ku dhe ende qëndron. Dom Rrok mund të iu thote bijeve të vet shpirëterorsi Shën Pali: "Ju kam në zemer, porsi sts që ndër prangatë mija, si në mproje e perforcim të Ungjillitkanë marr pjesë në hiretë cilat mi ka dhanë Zot. Vec Zoti e din së sa u dua në Zemër të Krishtit" Pastaj vjen për famullitar dr. don Gjergj Gjergji deri në vitin 1992. Famullitar i tanishëm është don Lorenc Sopi.

Famullija e Pejës

Shkolla shqipe në Pejë

Statistika

Famullitarët: 1895- 1978

Imzot Dodë Gjergji priti shefin e EULEX-it, z. Yves de Kermabon