Shenjtërorja e shën Antonit në Gjakovë
Para njė shekulli ėshtė themeluar Kuvendi Franēeskan nė Gjakovė. Atė Gjenerali i franēeskanėve me njė letėr tė datuar, Aracoeli (Roma) mė 28.06.1882 kėrkon nga Kongregata pėr Ungjillėzimin e Popujve gjėrat e nevojshme pėr shenjtėroren dhe Kuvendin Franēeskan (petkat e Meshės Shenjte, kalkun... etj.).
Nė atė kohė pro-prefekt apostolik i misioneve franēeskane pėr mbarė Kosovėn, Maqedoinė dhe Serbinė ishte At Emilio (Mila) nga Cles me qendėr dhe Kuvend Franēeskan nė Zym.
Nė njė raport tė pater Milės drejtuar Kongregatės De Propaganda Fide mė 10 tetor 1885 kemi, pėrveē tė tjerash, edhe njė shikim tė shkurtėr historik pėr kėtė shenjtėrore dhe Kuvendin Franēeskan (Ospizio dei PP. Francescani).
Sipas kėtij raporti: “Nė vitin 1882 njė mirėbėrėse nga Gjakova, e mbetur pa prindėr dhe pa farefis, ia fali Legaturės Franēeskane tė Zymit shtėpinė e vet, por me kusht qė askurrė mos t’i jepej pėr pronė arqipeshkvisė, por tė ishte ekzluzivisht vetėm pėr banimin e Etėrve franēeskanė.
“Nė vitin e kaluar”, vazhdon pater Mila (domethėnė mė 1884) “me leje tė Atė Gjeneralit dhe tė mirėbėrėses u ndėrtua njė kuvend komod: 2 dhoma dhe kuzhina nė pjesėn pėrdhese dhe 3. dhoma me kapelė nė katin e parė. Dy vite mė parė etėrit herė pas here banonin nė shtėpinė e mirėbėrėses”.
Pater Mila shpreson se ky Kuvend (Ospizio) nė tė ardhmen do tė ketė dobi tė madhe shpirtėrore, sepse nga ky vend etėrit franēeskanė do tė shkojnė nėpėr fshatra pėr t’i forcuar laramanėt qė ta ruajnė atė pakėz fe tė tė parėve, tė cilėt pėr mungesė tė priftėrinjve e kanė mbajtur vetėm nė kujtim dhe tė shpallen publikisht si shqiptarė dhe tė krishterė.
Pėr laramanėt e kėtyre anėve, shkruan pater Mila, ėshtė kujdesur edhe Sh.T. Papa Luani XII, i cili urdhėroi pater Miles qė tė shkojė sa mė shpesh gjatė vitit nėpėr fshatra tė tyre pėr t’i nxitur, pėr t’i mėsuar dhe pėr t’i forcuar nė fe. Pėr kėtė qėllim u themelua ky Kuvend me shenjtėroren e vet!
- Shenjtėrorja e vjetėr e shėn Antonit – Kisha e Patėr Milės
- Shenjtėrorja e shėn Antonit nė Gjakovė
Para njė shekulli ėshtė themeluar Kuvendi Franēeskan nė Gjakovė. Atė Gjenerali i franēeskanėve me njė letėr tė datuar, Aracoeli (Roma) mė 28.06.1882 kėrkon nga Kongregata pėr Ungjillėzimin e Popujve gjėrat e nevojshme pėr shenjtėroren dhe Kuvendin Franēeskan (petkat e Meshės Shenjte, kalkun... etj.).
Nė atė kohė pro-prefekt apostolik i misioneve franēeskane pėr mbarė Kosovėn, Maqedoinė dhe Serbinė ishte At Emilio (Mila) nga Cles me qendėr dhe Kuvend Franēeskan nė Zym. Nė njė raport tė pater Milės drejtuar Kongregatės De Propaganda Fide mė 10 tetor 1885 kemi, pėrveē tė tjerash, edhe njė shikim tė shkurtėr historik pėr kėtė shenjtėrore dhe Kuvendin Franēeskan (Ospizio dei PP. Francescani).
Sipas kėtij raporti: “Nė vitin 1882 njė mirėbėrėse nga Gjakova, e mbetur pa prindėr dhe pa farefis, ia fali Legaturės Franēeskane tė Zymit shtėpinė e vet, por me kusht qė askurrė mos t’i jepej pėr pronė arqipeshkvisė, por tė ishte ekzluzivisht vetėm pėr banimin e Etėrve franēeskanė. “Nė vitin e kaluar”, vazhdon pater Mila (domethėnė mė 1884) “me leje tė Atė Gjeneralit dhe tė mirėbėrėses u ndėrtua njė kuvend komod: 2 dhoma dhe kuzhina nė pjesėn pėrdhese dhe 3. dhoma me kapelė nė katin e parė.
Dy vite mė parė etėrit herė pas here banonin nė shtėpinė e mirėbėrėses”. Pater Mila shpreson se ky Kuvend (Ospizio) nė tė ardhmen do tė ketė dobi tė madhe shpirtėrore, sepse nga ky vend etėrit franēeskanė do tė shkojnė nėpėr fshatra pėr t’i forcuar laramanėt qė ta ruajnė atė pakėz fe tė tė parėve, tė cilėt pėr mungesė tė priftėrinjve e kanė mbajtur vetėm nė kujtim dhe tė shpallen publikisht si shqiptarė dhe tė krishterė. Pėr laramanėt e kėtyre anėve, shkruan pater Mila, ėshtė kujdesur edhe Sh.T. Papa Luani XII, i cili urdhėroi pater Miles qė tė shkojė sa mė shpesh gjatė vitit nėpėr fshatra tė tyre pėr t’i nxitur, pėr t’i mėsuar dhe pėr t’i forcuar nė fe. Pėr kėtė qėllim u themelua ky Kuvend me shenjtėroren e vet!
Shenjtėrorja e vjetėr e shėn Antonit – Kisha e Patėr Milės
Planin pėr kėtė e bėri dhe pėlqimin e dha arqipeshkvi i atėhershėm P. Flugencie Careve OFM (1879-1888), ndėrsa pasardhėsi i tij mons. Andre Logoreci (1888-1892) shenjtėrores sė shėn Antonit nė Gjakovė i dha ēdo bekim dhe tė drejtė kanonike kishtare qė u pėrkasin shenjtėroreve tė tilla.
Mons. Pashk Trokshi, arqipeshkėv (1893-1909) deshi tė ndalojė ēdo shėrbim fetar nė kėtė shenjtėrore, mirėpo Kongregata De Propaganda Fide me datė 28.07.1899, nr. i prot. 34739 e pėrforcon ligjshmėrinė e Kuvendit dhe tė shenjtėrores sė shėn Antonit nė Gjakovė. Nga qėndrimi kontradiktor i Imzot Pashk Trokshit ndaj kėsaj shenjtėroreje edhe ndaj etėrve franēeskanė rrjedhin shumė trazira, si nė popull tė krishterė, poashtu edhe nė atė tė fesė islame.
Kishtė kjo jehonė tė keqe politike nė atė kohė tė tmerrshme tė popullit tonė, kur na nevojitej ēdo bashkim shpirtėror dhe fizik. Shenjtėrorja e shėn Antonit dhe ky qėndrim i Imzot Trokshit ishin “mollė grindjeje” nė popull dhe meshtarė!... Pronarja dhe mirėbėrsja u mallkua nga arqipeshkvi, ndėrsa nė shenjtėrore ndalohej ēdo shėrbim fetar! Pronarja dhe mirėbėrėsja qė ua fali etėrve franēeskanė shtėpinė dhe pasurinė e vet quhej Katarina ose Katė.
Shenjtėrorja e sotme e shėn Antonit.
Shenjtėroren e sotme tė shėn Antonit e ndėrtoi Pater Lorenc Mazreku, OFM. Mė 13.06.1930 u bekua guri i themelit. Mė 13.06.1931 nga i njėjti Atė Lorenci u celebrua Mesha e Parė nė tė, kur edhe e bekoi kishėn. Gjatė asaj meshe qenė rrėfyer dhe kunguar mė se 1.000 besimtarė. Kjo shenjtėrore ėshtė ndėrtuar me ndihmat e popullit tė krishterė dhe tė fesė islame! Njė nga mirėbėrėsit ishte dhe Gani Begu i Gjakovės.
Shenjtėroren e shėn Antonit franēeskanėt e mbajtėn deri nė vdekje tė Pater Lorencit (+1943) ndėrsa famullinė e kishin nė kujdes priftėrinjtė dioqezanė. I shtyrė nga mungesa e priftėrinjve, ipeshkvi dr. Smiljan P. Ēekada kėrkon ndihmė nga Provinca Franēeskane nė Sarajevė. Franēeskanėt e Bosnjės ia kushtėzojnė famullinė, duke hequr dorė nga famullitė e tjera tė mėparshme: Zymi, Peja, Zllakuqani dhe Gllogjani, tė cilat praktikisht ca vite mė parė ishin nėn kujdesin e priftėrinjve dioqezanė.
Sipas nr. tė prot. 733 tė vitit 1958 tė Provencialatit tė Provincės sė Bosnjės nė Sarajevė mė 23.08.1958 pranohet nga etėrit franēeskanė tė Bosnjės famullia e Gjakovės. Famullitari dioqezan i fundit ishte dom Marjan Glasnoviq. Nė praninė e delegatit tė ipeshkvit, dr. Emanuel Krajinoviq, famullitar nė Letnicė dhe tė dom Marjan Glasnoviq, mė 03.10.1958 famullinė e pranon P. Kruno Mikeliq. Si dėshmitarė nė dorėzim – pranimin e famullisė ishin edhe kėshilltarėt e kishės: Zef Traquku, Ukė Mark Berisha dhe Luz Mark Shkreli.
Prej atėherė e deri nė kėtė vit (1995) shumė fretėr nga provinca boshnjake kanė shėrbyer nė famullinė e Gjakovės njė kohė tė gjatė apo tė shkurtėr e me kėtė edhe nė shenjtėroren e shėn Antonit.
- P. Kruno Mikeliq (1958 - 1967);
- P. Ivo Bagariq (1958 - 1960);
- Fra Mirosllav Kuljanac, frat (1958 - 1960);
- P. Alojzie Qosiq (1960);
- P. Arkandjeo Grgiq (1960 - 1972);
- Fra Hrvoje Veziq, frat (1960 - 1967);
- P. Emanuel Kljaliq (1961 - 1976);
- P. Josip Grgiq (1967);
- P. Tvrtko Ban (1967 -1973);
- P. Andjelko Kamenēiq (1968 – 1972; 1973 - ?);
- P. Hil Kabashi (1972 - 1984);
- P. Juro Marēinkoviq (1976 - 1979);
- P. Lovro Gavran (1980 - 1991);
- P. Ilija Kovaēeviq (1982 – 1988; 1989 - );
- P. Ilija Stipiq (1985 - 1990);
- P. Anto Tomas (1988 - 1989);
- P. Anton Nua (1988 - 1992);
- P. Ambroz Ukaj (1991 -) dhe
- Fra Pashk Gjetaj, frat (1995 - ).
Nė fillim fretėrit jetonin nė shtėpinė te Kisha e shėn Antonit. Me ndėrtimin e Kuvendit tė ri te Kisha famullitare e shėn Palit dhe Pjetrit (1964), fretėrit kalojnė nė kuvendin e ri, ndėrsa shtėpinė te kisha e shėn Antonit kanė ardhur motrat e shėn Kryqit nga Djakovo (Kroaci). Ato banojnė nė atė shtėpi deri mė 1991, ndėrsa kur u soll vendimi qė nė atė vend tė ndėrtohet qendra e re pastorale.
Pėrshpirtėria ndaj Shėn Antonit
Ėshtė fakt se Kisha e shėn Antonit e hapur ēdo ditė dhe se gati gjithmonė gjendet dikush brenda. Vijnė besimtarėt e famullisė sonė, besimtarėt e famullive tė tjera, bile edhe nga ato mė tė largėtat, vijnė anėtarėt e besimeve dhe tė kombeve tjera. Tė gjithė i tėrheq ky vend i qetėsisė, i lutjes dhe i mėshirės. Shumica kanė ardhur tė nxitur nga ndonjė vizion i ēuditshėm apo ndonjė ėndėrr nė tė cilėn e kanė dėgjuar thirrjen qė patjetėr tė vijnė nė kėtė kishė qė t’iu plotėsohet dėshira e caktuar...
Meshėt nė kishė mbahen dy herė tė marten gjatė tėrė vitit dhe gjithmonė kisha ėshtė pėrplot, pa marrė parasysh se ēfarė kohe ėshtė.
Nė kėtė popull veēanėrisht ėshtė ngjallur pėrshpirtėria e tė trembėdhjetė tė marteve tė shėn Antonit. Kjo ka filluar nė vitet e gjashtėdhjeta nė kishėn e shėn Antonit. Sė shpejti, pėr shkak tė shumicės sė madhe tė njerėzve u desh qė tė kalonin nė kishėn e shėn Pjetrit e Palit, mirėpo kur edhe ajo u bė tepėr e ngushtė, atėherė kaluan nė oborrin e kishės sė shėn Antonit, i cili nė ndėrkohė u zgjerua.
Tani nė kėtė pėrshpirtėri vijnė edhe deri nė 2.000 besimtarė, e pėr tė martėn e parė dhe tė martėn e rrėfimit tė madh me siguri bėhen edhe mė se 3.000 besimtarė.
Me siguri se shumė njerėz gjejnė kėtu mėshirė, u plotėsohen shumė shpresa, edhe kėtu ndodhin mrekulli... pėr fund do ta theksojmė vetėm njė shembull nė shtėpinė e vjetėr dhe tė dėmtuar tė qerpiqėve kanė banuar motrat e nderit. Kur u vendos qė nė atė vend tė ndėrtohej qendra e re pastorale, sė pari u desh qė tė marrin mendimin nga urbanizmi se objekti ekzistues nuk ėshtė mė pėr banim nė mėnyrė qė ta merrnim mė lehtė lejen pėr ndėrtimin e objektit tė ri. Kur shkoi njė frat nė kuvend, atėherė shefi i urbanizmit mė parė ia tregoi njė endėrr tė ēuditshme. Tha “Interesante, mbrėmė pashė njė ėndėrr se si mė erdhi njė njeri i veshur nė rroba si tuajat, por i tėri i lagur dhe i mėrdhirė.
E pyeta se pse je i lagur e ai m’u pėrgjigj se shtėpia po i pikon nga tė gjitha anėt dhe se pėr kėtė arsye ėshtė i lagur.” Frati i cili erdhi qė ta kėrkonte lejen qeshi dhe tha: “Po unė erdha pikėrisht pėr kėtė...” Natyrisht se pas kėsaj nuk kishte kurrėfarė problemesh pėr leje... ky ėshtė vetėm njė shembull.
Kemi tė sigurt se deri mė tani na ka pėrcjellė mbrojtja, mėshira dhe ndihma e shėn Antonit dhe shpresojmė se edhe mė tutje si do tė na mbrojė dhe do tė na ndihmojė...
